Recensie: 900 dagen Leningrad: de erfenis

 

Tijdens de Tweede Wereldoorlog, of zoals de Russen zeggen: De Grote Vaderlandse Oorlog, in 1941, omsingelden de Duitsers de stad Leningrad, tegenwoordig bekend als St. Petersburg. Een beleg met vrijwel volledige afsluiting van de buitenwereld was het gevolg.

Elektriciteit werd afgesloten, stromend water was er niet en het openbaar vervoer viel volledig stil. Door de insluiting was in –en uitvoer van voedsel erg lastig: slechts het bevroren Ladogameer bood ’s winters gelegenheid voor marginale voedseltransporten. Uithongering van de bevolking was daarmee een van de grootste problemen, er was simpelweg een tekort aan voedsel. Dit zorgde er bijvoorbeeld voor dat vlees van overleden mensen verkocht werd op de zwarte markt. Ook huisdieren als honden en katten werden opgegeten. Dit alles wordt op een aangrijpende manier belicht in 900 Dagen, een documentaire van Jessica Gorter.

Met de belegering van Leningrad werd de aloude, traditionele Russische angst opnieuw bevestigd. Deze angst heeft in het Russisch zelfs een eigen naam: ‘Oekroeznije’, wat ‘omsingeling’ betekent. Bij Leningrad werden de Russen compleet verrast door de Blitzkrieg van Nazi-Duitsland, die in de ‘operatie Nordlicht’ vanuit het Zuiden de stad Leningrad omsingelden en infiltreerden. Vanaf dat moment volgden bijzonder zware tijden voor de Sovjetbevolking.
Enerzijds leefden de inwoners van Leningrad in een volledig isolement en verhongerde meer dan de helft van de bevolking , anderzijds zorgden de gekleurde berichtgeving van de communistische partij en de repressie door de geheime dienst ervoor dat de ellende in Leningrad zo goed mogelijk verborgen bleef voor de medelanders. Die indoctrinatie is tegenwoordig trouwens nog steeds zichtbaar in de Russische maatschappij.

De documentaire geeft een goed beeld van de tegenstellingen met betrekking tot het beleg. Aan de ene kant waren en zijn de overlevenden “helden van de USSR” en sommige daarvan etaleren eeuwige loyaliteit aan “vadertje” Stalin. Aan de andere kant van het spectrum staan de cynici die wijzen op het verdoezelen van het aantal slachtoffers, de gekleurde berichtgeving en de onderdrukking door de communisten. Vertegenwoordigers van deze laatste groep willen aan het einde van documentaire zelfs hun medaille weggeven: “het was toeval dat we Stalin hebben overleefd”!
Maar als we sec kijken naar de ellende die de inwoners van Leningrad destijds hebben meegemaakt, dan lijkt het bijna onmogelijk dat er overlevenden waren. Jessica Gorter maakte de film en verklaart: “het zegt wat over de taaiheid van de Sovjetbevolking destijds. Stalin heeft die generatie zoveel discipline bijgebracht. Dat gecombineerd met het feit dat ze überhaupt geen keuze hadden, heeft ervoor gezorgd dat er overlevenden waren. Al moet je niet vergeten dat ‘slechts’ 1 op de 3 het beleg heeft kunnen navertellen.”

Tenslotte: hoe wordt het beleg van Leningrad tegenwoordig ‘verkocht’ aan de bevolking? Wat weet men er eigenlijk over? “Er wordt, aldus Gorter, wel kritischer gekeken naar Stalin dan vroeger door de Russen. Zijn gruweldaden zijn inmiddels bekend bij het grote publiek maar nog altijd blijft er ook sympathie. Hij is toch de man die de industrialisatie in gang zette, hij heeft toch de oorlog gewonnen. Over Leningrad bestaan verschillende waarheden.
Na het maken van de documentaire zorgde de uitzending voor veel discussie in St. Petersburg, hier waren mensen die de film een aanval op het heldendom van de slachtoffers vonden. Ook waren en zijn er mensen die blij waren dat ze eindelijk op een ruimere manier naar geschiedenis mochten kijken. Wat niet ontkent mag worden is dat het nooit echt vergeten is. En als je dat beseft, dan merk je ook dat het zelfs nu nog boven de stad hangt.”
De documentaire is hier te bekijken.

Trailer 900 dagen

[divider/]

Deze recensie is geschreven door Christiaan Heijerman, student Journalistiek en fervent documentairekijker.
Voor meer recensies van Christiaan kunt u op zijn website terecht.

[divider/]