Recensie: Wie is hier nou gek?

Gisteravond toonde De Wereld Draait Door een fragmentje over hoe bijen een tuin zien. Met behulp van een speciale camera en ultraviolette straling kunnen wij mensen de wereld van codes en patronen waarnemen waar de bij elke dag in leeft. Witte bloemen blijken voor bijen een paarse kern te hebben, en gele bloemblaadjes zijn voor hen bruin met een witte vlek in de punt. Het is wonderlijk, hoe de wereld er plots heel anders uitziet wanneer je er door de ogen van een ander naar kijkt. Eenzelfde gelaagd systeem als dat van de tuin kenmerkt het huis van de autistische Matthijs, waar filmmaker Marc Schmidt de met een Gouden Kalf bekroonde documentaire ‘De regels van Matthijs’ opnam. Voor niet-autisten is het er een chaos, terwijl Matthijs er juist een baken van rust en orde in ziet, binnen de jungle van het dagelijkse bestaan. Wanneer de woningbouwcorporatie dreigt Matthijs uit zijn woning te zetten, komt het tot een botsing tussen de twee realiteiten.
Marc Schmidts jarenlange vriendschap met Matthijs geeft hem de kans om een zeer intiem portret te maken van de voor de buitenwereld maar moeilijk te volgen autist. Als filmmaker staat hij aan de kant van Matthijs. Zijn visie op de wereld, en alleen die van hem, komt aan de orde.
In een van de eerste scènes legt Matthijs uit hoe zijn zelfbedachte systeem om data te noteren werkt. Het een tot de macht het ander, dat keer de zoveelste letter van het alfabet, en zo ontstaat uiteindelijk een drieletterige code. Logisch, overzichtelijk. Veel makkelijker dan dat gedoe met getallen en streepjes in een normale datumnotering. Even later zien we hem alles in zijn huurhuis veranderen, want de inrichting van de woningbouw deugt niet, of kan beter. De leidingen moeten anders lopen, het is zonde om de kruipruimtes niet te gebruiken en een gat in de buitenmuur is om een heleboel ingewikkelde en tegelijk heel simpele redenen goed voor iedereen. Intussen gebruikt Matthijs zichzelf ook als proefpersoon om zijn eigen medicijnen te testen. Dan weer een wat hogere dosering, dan weer een wat lagere. De resultaten noteert hij op verschillende kaartjes, die hij allemaal op volgorde verzamelt. Hetzelfde geldt voor telefoongesprekken: elk gesprek neemt hij op en verwerkt het vervolgens tot een computerbestand. Zijn huis is Matthijs’ eigen perfect overzichtelijke wereld. Totdat de woningcorporatie zich ermee gaat bemoeien. Zij zien alle voordelen van de verbouwingen niet en dwingen Matthijs ermee te stoppen. Een hoop telefoontjes, mails, brieven en bezoek van inspecteurs volgen. Matthijs voelt zich onbegrepen en bedreigd in zijn eigen omgeving.

Voor Marc Schmidt levert de strijd van Matthijs af en toe een lastig evenwicht tussen rollen op. Enerzijds filmmaker, anderzijds vriend. Aan de ene kant wil hij Matthijs zo min mogelijk hinderen in de keuzes die hij maakt en hem zoveel mogelijk filmen om inzicht te krijgen in Matthijs’ manier van denken. Aan de andere kant ziet hij Matthijs door alle stress rondom de geboden van de woningcorporatie en de mogelijke uithuisplaatsing achteruitgaan, en wil hij hem als vriend helpen en bijstaan. Dit wordt letterlijk wanneer Matthijs en poging tot zelfmoord doet. Marc neemt eerst de tijd om de camera te installeren en met Matthijs te praten, alvorens de hulpdiensten te bellen.
Matthijs probeert meerdere malen om zichzelf te doden. Des te verder de film vordert, des te begrijpelijker dat wordt. Al zijn eigen regels verstrikken hem, en van de uithuisplaatsing die hem boven het hoofd hangt raakt hij in paniek. In zijn dagboek schrijft hij: “Ik heb een enorm gebrek en een enorme begaafdheid, en ik probeer het een met het ander te compenseren. Maar je kunt nooit met ideeën de existentie omvatten, net zoals je niet alle decimalen van het getal Pi kunt omvatten.”
Dat Matthijs een zeer intelligente man is, is evident. Het is zijn autisme dat een constante drang veroorzaakt om alles in systemen te willen vatten, en wanneer hij dat doet, denkt hij het tot in de puntjes van de puntjes uit. Soms zo ver, dat hij zelf verloren raakt binnen zijn eigen ingewikkelde denkpatronen. Het is dus niet vreemd dat de woningcorporatie hem niet kan volgen in zijn redeneringen omtrent het verbouwen van het huis. Toch is het gevoel dat je bij het bekijken van deze documentaire krijgt beklemmend te noemen. Nadat duidelijk is dat Matthijs weet waar hij het over heeft, klinken woorden als ‘psychiatrisch patiënt’ niet meer op hun plaats. De radeloosheid wordt voelbaar. Hoe frustrerend moet het zijn als je je woning met alle energie die je in je hebt tot in de finesses hebt uitgedacht, dat je er vast van overtuigd bent dat het klopt wat je bedacht hebt, maar dat je toestemming nodig hebt van mensen die jou niet begrijpen. Dat het je vervolgens het niet lukt om het ze uit te leggen en dat zij de macht hebben om een stokje te steken voor jouw geniale plannen. Om in te breken in jouw leven, dat net bijna perfect was.

De film doet ook een hoop filosofische vragen rijzen. Dat de manier waarop Matthijs zijn leven inricht niet strookt met die waarop niet-autisten dat doen, maakt dat hem tot een gek? Wel in de strikte definitie dat ‘gek’ anders is dan dat van de massa, maar als in ‘krankzinnig’? Is hij niet gewoon zo intelligent dat hij een zegen is voor de samenleving, in plaats van iemand met een stoornis die het beste past in een psychiatrische inrichting? Als de woningcorporatie met een speciale camera en speciaal licht zou kunnen zien wat Matthijs ziet, wat zouden ze dan over hem beslissen? Is de waarheid van het grootste aantal mensen de absolute, alleen omdat zij in de meerderheid zijn? Wie is er nou eigenlijk de gek?
Deze documentaire beantwoordt vragen over de psyche van een autist – en roept tegelijkertijd minstens zoveel vragen op. De film is zowel verhelderend als beklemmend en zowel aandoenlijk als schokkend. Een must-see voor eenieder die het aandurft om zijn eigen waarheden in twijfel te trekken.
Matthijs heeft geen angel die steekt, hij ziet de bloemen alleen anders.
[divider/]

Over de auteur

Simone Maas
Simone mist af en toe een groen stoplicht wegens dagdromen. Of omdat ze opgaat in haar telefoon, want daar is ze verslaafd aan. Simone schrijft in 140 tekens op Twitter en in meer dan 140 tekens op simonemaas.com. Ze heeft een bijzondere liefde voor levensverhalen, klaprozen en – je verwácht het niet – documentaires. Ze schrijft met regelmaat recensies over documentaires voor het weblog Ruis op je Buis, waar deze recensie oorspronkelijk verscheen.
[divider/]